پخش چای در ساری| بورس چای در ساری
فروش انواع چای سیاه در اراک
چای سیاه از محبوب ترین نوشیدنی های جهان است
کافئین و تانین = آرام بخش دستگاه عصبی.
تئوفیلین = ساختاری مانند کافئین دارد که در چای سبز و سیاه موجود است , شل کردن عضلا‌ت، افزایش دهنده جریان خون در کلیه‌ها , افزایش انقباض پذیری و کارایی عضلا‌ت قلب، تنظیم ضربان قلب، کاهش فشار خون و اثرات التهابی.
تیانین = طعم دهنده چای است.
کاتچین = در چای سبز و سیاه وجود دارد اما در چای سبز بیشتر است , این ماده ضد سرطان , کاهش دهنده چربی بدخون و ضد ویروس است و ازافزایش قند خون جلوگیری می کند.
فلوراید و فلووانوئید که سبب استحکام دندان است و از ایجاد بوی‌بددهان پیشگیری می کند.
ویتامین های B کمپلکس C , و E نیز در چای وجود دارد.
ویتامین C که کاهش دهنده اضطراب است و علا‌ئم سرماخوردگی را برطرف می کند.
ویتامین ب کمپلکس و ویتامین ای نیز سبب بهبود سوخت و ساز بدن می شود.
رفع خواب آلودگی , تقویت نیروی فکر , گوارش بهتر غذا و کاهش علا‌ئم میگرن از دیگر خواصل مهم چای است.
فروش انواع چای سر گل بهاره ممتاز در اراک
چای سیاه سرگل بهاره همان چای ممتاز بهاره است که از غنچه و برگ بالایی بوته‌ی چای در فصل بهار تولید می شود و چون در تولید این نوع چای از برگ های جوان روی بوته چای در فصل بهار استفاده می شود به آن چای سیاه سرگل بهاره هم گفته می شود.این محصول بواسطه برداشت در فصل بهار و یا اصطلاحا چین اول، حاوی مواد مغذی بسیار زیادی بوده که بیشترین فواید را برای سلامت و زیبایی دارد.
چای سیاه سوزنی یا همان چای لیزری در اراک
کیفیت چای سیاه سوزنی ایرانی درصورتیکه بطورصحیح دم کشیده شود، کمتراز انواع چایی های مرغوب و برتر دیگر نبوده و فقط در میزان چای خشکی که درقوری ریخته می شود با چایی های دیگر متفاوت می باشد که باید یک قاشق بیشتر ریخته شود. در چای قلم، ساقه های فوقانی نگهدارنده ی شاخسارها (جوانبرگ) چای نیز بطور پراکنده در آن پخش بوده و درهنگام دم کشیدن چای، تراوش مواد مفید و سودمند ساقک های خشک شده، رنگ و عطر خاصی به نوشیدنی می دهد که علاوه بر ظاهری بسیار زیبا و جذاب، عطر نوشیدنی را دلچسب تر و با طراوت می نماید.
چای سیاه شکسته ممتاز در اراک
از محصولات تی سنس می توان به چای سیاه شکسته ممتاز اشاره نمود که از بهترین نوع برگ چای ممتاز بهاره تولید شده و فاقد هرگونه رنگ و طعم دهنده های غیر مجاز است.
این محصول تی سنس یکی از بهترین محصولات چای ایرانی می باشد .این چای بدلیل عطر و طعم بسیار خوب و همچنین رنگدهی طبیعی بالا یکی از پرفروش ترین محصولات چای ایرانی می باشد.
چای سیاه باروتی در اراک
چای سیاه باروتی همان چای سیاه است که طی مراحلی به گلوله های ریز سیاه رنگ تبدیل شده است. چای باروتی را در ایران بیشتر به نام چای کله مورچه یا سی تی سی میشناسند. دلیل نامگذاری چای باروتی یا کله مورچه به این دلیل است که دانه های این چای گلوله ای شکل هستند و به سر مورچه شبیه اند. جالب است بدانید که این چای هم از برگ های گیاه کاملیا سیننسیس تهیه میشود و پایه تولید این چای همان گیاهی است که چای های سیاه، سبز و سفید از آن تهیه میشود و تنها تفاوت آن روش تهیه و به دست آوردن شکل گلوله ای چای باروتی است.
چای سیاه قلم درشت در اراک
یک نوع چای سیاه با ظاهری درشت تر از سایر انواع چای سیاه و طعم و رنگی منحصر به فرد. اولین ویژگی مطرح شده در مورد این نوع چای قرار گرفتند آن در دسته بندی چای های سیاه است. چای سیاه و سبز و حتی اولونگ همگی از گیاه کاملیا سیننسیس تولید می شوند و تفاوت آن ها در شیوه تهیه است. برای تولید چای سیاه بر خلاف چای سبز، گیاه قبل از خشک شدن یک دوره تخمیر (اکسایش) را تجربه می کند و بعد خشک می شود. واژه قلم که در معرفی این نوع چای به کار رفته است حاکی از خصوصیات فیزیکی چای و همچنین قسمتی از گیاه چای است که در تهیه آن مورد استفاده قرار گرفته است. چای قلم از قسمت ساقه گیاه چای تولید شده است. و در مورد قلم درشت بودن این نوع از چای باید بگوییم که چای قلم در بازار چای به دو دسته قلم درشت و قلم متوسط تقسیم می شود. این دو دسته میزان کوچک و بزرگ بودن دانه های چای را بیان می کنند. اما این که بزرگی و کوچکی دانه های چای سیاه چه تأثیری دارند را بعداَ بررسی خواهیم کرد. در آخر واژه بهاره اخرین ویژگی این نوع چای است. چای در سه فصل بهار، تابستان و پاییز برداشت می شود.
چای سیاه قلم ریز در اراک
چای سیاه قلم ریز ایرانی ازجمله محصولات پرطرفدارکارخانه های چای سازی خطه سرسبز و باطراوت بویژه دراستان گیلان بوده که به دلیل شهرت خوش طعمی، درمیان هموطنان عزیز، با استقبال فراوانی همراه می باشد. چای سنتی قلم درشت ترین چایی ایرانی می باشد.
کیفیت چای قلم ایرانی درصورتیکه بطور صحیح دم کشیده شود، کمتراز انواع چایی های مرغوب و برتر دیگر نبوده و فقط در میزان چای خشکی که درقوری ریخته می شود با چایی های دیگر متفاوت می باشد که باید یک قاشق بیشتر ریخته شود. درچای قلم، ساقه های فوقانی نگهدارنده ی شاخسارها (جوانبرگ) چای نیز بطور پراکنده در آن پخش بوده و درهنگام دم کشیدن چای، تراوش مواد مفید و سودمند ساقک های خشک شده، رنگ و عطر خاصی به نوشیدنی می دهد که علاوه بر ظاهری بسیار زیبا و جذاب، عطر نوشیدنی را دلچسب تر و با طراوت می نماید.
چوب چای در اراک
بی تردید هموطنان عزیز اطلاع دارند که مردم سخت کوش و زحمتکش شمال کشور غالبا به شیوه های دستی و سنتی برگ سبز چای را برداشت می کنند و در هنگام برداشت به این شیوه غالبا غنچه فوقانی چای با برگ های اول، دوم، سوم و گاهی با برگ چهارم چای همراه است که همه اجزای فوق به ساقه نگهدارنده در قسمت فوقانی متصل بوده و سپس درمراحل چایسازی، تعدادی ازخرده های ساقه، درهنگام غربال گری چای سیاه تولید شده به صورت پراکنده به مقدار متفاوت در انواع درجه بندی شده چای سیاه باقی مانده و این مقدار در چای سرگل و ممتاز به کمترین میزان خود می رسد و در چای قلم و شکسته و باروتی به ترتیب در مقادیر بیشتری وجود دارد. مردم بومی منطقه نیز قریب به یقین به علت خاصیت های مفید وسودمند ساقه های خرد شده، سعی ننموده اند که ساقه زدایی را بطور کامل از چای تولید شده انجام دهند.
چای سبز در اراک
چای سبز از متداول ترین نوشیدنی ها در آسیا بخصوص آسیای شرقی است. بزرگترین تولید کننده ی چای سبز در دنیا کشور چین است. هر چند در ایران هم چای سبز ایرانی مرغوب تولید می شود.
چای سبز شکسته ممتاز در اراک
این نوع چای سبز که در درجه ی عالی قرار دارد، کیفیتی نظیر چای سرگل دارد، با این تفاوت که درصد خلوص آن کمتر می باشد و در کارخانه چای، توسط فیلتر های مخصوص جداسازی می شود. زمان دم این نوع چای کمی بیشتر از چای سرگل بوده و از ماندگاری کمتری برخوردار است. ولی اگر به روش درست و با آب مناسبی دم شود، از نظر طعم تفاوت چندانی با چای سرگل نخواهد داشت.
چای سبز قلم ممتاز در اراک
ترکیبی از ساقه و برگ های درشت چای می باشد. این چای پس از دم کشیدن عطر و طعمی خوش دارد که برای طرفداران چای سبز انتخاب مناسبی است. این محصول با حفظ کیفیت و خواص چای سبز و مقداری مقرون بصرفه تر عرضه میشود. برای دم کردن چای سبز کافیست یک قاشق از این چای را در قوری ریخته و یک لیوان آب جوش زلال به قوری اضافه کنید و پس از پنج الی هفت دقیقه میل نمایید. تفاوت این چای با نوع ممتاز خود در ساقه های موجود در آن و اندازه درشت برگ ها است. این نکته باعث تفاوت در قیمت این محصولات نیز شده است. چای سبز برخلاف چای سیاه تخمیر نمیشود. به عبارتی فرآیند تخمیر از آن حذف شده و حالت سبزی برگ ها را در خود نگه میدارد.
چای سفید در اراک
چای سفید، از برگ های چای رسیده به دست می آید. وقتی غنچه چای هنوز باز نشده است، آن را می چینند و قبل از این که برگ های چای خشک شوند، آنها را بخار می دهند. چای سفید نسبت به دیگر انواع چای در مقادیر کمتری تولید شده و از این جهت قیمت آن گران‌تر تمام میشود. نامگذاری چای سفید ، ناشی از پرزهای سفید نقره‌ای جوانه‌های نشکفته گیاه چای است که به آن سفید می دهد، هر چند دم کرده آن به رنگ زرد کم رنگ است. میزان کافئین موجود در چای سفید در مقایسه با چای سبز یا چای سیاه بسیار کمتر است. در هر فنجان از چای‌سفید تنها ۲۸ میلی‌گرم کافئین وجود دارد. چای سفید دارای مقدار زیادی کاتشین است. کاتشین باعث کاهش بیماری های قلبی عروقی، سرطان ها ، سکته ها،دیابت و خطرات حاصل از اشعه ماورای بنفش بر پوست می گردد
گرمنوش چای در اراک
نوعی نوشیدنی است که چای جز اصلی آن است و سایز جز ها از گل، برگ، ساقه، ریشه، دانه، پوستِ میوه یا اجزای دیگر گیاهان دارویی که قابل حل در آب است، به صورت خشک یا تازه مورد استفاده قرار می‌گیرد. دم کردن یا گرفتن عصاره به وسیلهٔ آب متداول‌ترین و قدیمی‌ترین روش به کار بردن داروهای گیاهی است.
چای سیاه میخک در اراک
یک وقت های دلم فقط چای سیاه میخواد برای غروب های زمستون،با عطر میخک که عالیه ، حتما امتحان بکنید.
میخک عطر تندی و گرمی دارد برای همین خیلی کم باید مصرف شود .
چای دارچین در اراک
مخلوط چای سیاه و دارچین نیوشا از خواص دارچین از جمله تقویت سیستم ایمنی بدن در مقابل بیماری هاست و همچنین کاهش و تسکین دردهای عضلانی بهره مند می باشد. عطر و طعم بی نظیر چای دارچین درکنار ویژگی های بی شمار آن به محبوبیت این محصول افزوده است.
چای سیاه هل در اراک
گرمنوش چای سیاه هل یکی دیگر از دمنوش های مفید و خوش طعم محصولات تی سنس است. مصرف گرمنوش چای سیاه هل تی سنس سبب خوشبو شدن دهان شده و زخم های دهان را بهبود می‌دهد. گرمنوش هل تی سنس همچنین تب را کاهش و سرماخوردگی را درمان می‌کند. این دمنوش تسکین دهنده درد روماتیسم است. یکی از خواص ویژه و بسیار ارزشمند چای هل، جلوگیری از تشکیل خلط در گلو است. دانه های هل خاصیت داروی اکسپکتورانت را دارد و سینوس ها و برونش ها، بینی و سینه را از خلط و ترشحات اضافی پاک می کند. هل همان طور که ذکر شد خواص گرمابخش و انرژی زا دارد از این رو به بهبود روحیه و بازیابی انرژی و توان از دست رفته کمک می کند. گرمنوش چای سیاه هل تی سنس از ترکیب هل و چای سیاه به دست آمده و جزو گرمنوش های مخلوط چای سیاه است.
چای سیاه گل محمدی در اراک
چای گل سیاه یا گرمنوش گل محمدی یک نوشیدنی معطر و فوق‌العاده با خواص مثال‌زدنی و پرخاصیت برای آن‌هایی است که علاقه‌مند به نوشیدنی‌های گرم هستند. شما می‌توانید از این گلبرگ‌های خوش‌رنگ و معطر چای تهیه کرده و یک نوشیدنی صد درصد ایرانی و آرام‌بخش تهیه کنید.
چای سیاه به لیمو در اراک
چای سیاه یکی از محبوبترین نوشیدنی‌های دنیا است که ترکیبات متنوعی از آن، با دیگر گیاهان معطر و دارویی وجود دارد. از این رو تی سنس ، محصول مخلوط چای سیاه و گیاه به‌لیمو را به بازار عرضه کرده است. این چای علاوه بر طعم بی‌نظیر و عطر عالی، خواص بسیاری نیز دارد. به‌لیمو از خوشبوترین گیاهان دارویی است و ترکیب آن با چای سیاه سیلان، عطری مشابه لیمو می‌دهد. به لیمو گیاهی با برگ‌های سبز معطر است که خواص دارویی و درمانی بسیاری دارد. پس از چیدن برگ‌های به‌لیمو به صورت تازه یا خشک شده، میتوان از آن استفاده کرد. این چای، فاقد هرگونه مواد افزودنی و شیمایی است. به‌منظور تولید محصولاتی با کیفیت در حوزه سلامتی، تی سنس از بهترین و با کیفیت‌ترین مواد اولیه استفاده می‌کند. چای سیاه و گیاه به‌لیمو تی سنس در بسته‌بندی زیبا عرضه میشود. مزیت این بسته‌بندی، جلوگیری از نفوذ رطوبت است که چای را طولانی‌تر تازه نگه میدارد.
استان مرکزی به عنوان پایتخت صنعتی ایران تقریباً در مرکز ایران قرار دارد. بزرگترین شهر و مرکز استان مرکزی کلان‌شهراراک میباشد. در روزگار کهن این شهر عراق نام داشت که در زمان تسلط اعراب بر ایران عراق عجم نامیده می‌شد که شامل بسیاری از استانهای همجوار امروزی می‌شد. این استان از شمال به استانهای تهران، البرز و قزوین، از غرب به استان همدان، از جنوب به استانهای لرستان و اصفهان و از شرق به استانهای تهران، قم و اصفهان محدود است. این استان با مساحتی معادل ۲۹٬۵۳۰ کیلومتر مربع حدود ۱،۸۲ درصد از مساحت کل کشور را به خود اختصاص داده‌است. بر اساس آخرین تقسیمات کشوری، استان مرکزی دارای ۱۲ شهرستان، ۲۳ بخش، ۳۲ شهر، ۶۶ دهستان و ۱٬۳۹۴ آبادی دارای سکنه و ۴۶ آبادی خالی از سکنه‌است. مرکز این استان شهر اراک است. شهرستانهای این استان عبارت‌اند از: محلات، اراک، ساوه، تفرش، خمین، فراهان، دلیجان، شازند، آشتیان، کمیجان، زرندیه و خنداب.
نام استان مرکزی برای اولین بار در سال ۱۳۲۶ خورشیدی مطرح گردید. در آن سال استان مرکزی (به مرکزیت تهران) پهنه وسیعی از مرکز کشور شامل شهرهای تهران، قزوین، ساوه، قم، دماوند و محلات بود. در سال ۱۳۳۹ شهرهای اراک و کاشان به استان مرکزی اضافه شدند تا سرانجام در سال ۱۳۵۶ با انتقال مرکز استان از تهران به اراک، نام مرکزی بر روی استان باقی ماند.
از نظر واژه شناسی، مرکزی یک صفت است که ریشه‌ای غیر فارسی دارد.
در سال ۱۳۸۹ رئیس جمهور وقت، محمود احمدی نژاد پیشنهاد تغییر نام استان به استان آفتاب را مطرح کرد. دلیل وی برای طرح این پیشنهاد روشن نبودن نام مرکزی در تبیین هویت و معرف فرهنگ استان بود. اما این پیشنهاد با مخالفت برخی از نمایندگان استان مرکزی مواجه شد. بعد از این برای تغییر نام استان نامهای دیگری مانند استان ماد واستان اراک نیز پیشنهاد شد.
پیش از اسلام
استان مرکزی در منطقه‌ای واقع شده‌است که در زمانهای قدیم به آن ماد بزرگ، در اوایل دوره اسلامی ایالت جبال و در سدههای بعد عراق عجم می‌گفتند. نام جبال برای اوّلین بار توسط اعراب به کوهستان‌های مغرب ایران نسبت داده شد. در دوره سلجوقیان، خلفای عباسی لفظ عراق عجم (به معنای عراق غیر عرب) را به مناطق غربی ایران نسبت دادند.
مادها
زمانی که آریایی‌ها وارد ایران شدند متشکل از سه طایفه یا قوم بودند. گروهی به نام قوم پارس در مناطق جنوبی کشور مستقر شدند، گروه دوم پارتها بودند که در قسمت شرقی ایران ساکن شدند و گروه سوم مادها بودند که در مرکز و غرب ایران سکنی گزیدند.
بنا بر تحقیقات تاریخی، در گذشته سرزمین ماد به سه بخش عمده تقسیم شده بود:
ماد آتروپاتن یا ماد علیا یا ماد کوچک.
ماد سفلی یا ماد بزرگ (که امروزه قسمت بزرگ آن رااستان مرکزی تشکیل می‌دهد.)
ناحیه پارتاکنا (استان اصفهان امروزی).
برای بررسی و چگونگی پیشرفت و توسعه در هر مکانی نیاز به اطلاعات جغرافیایی و تاریخی آن ناحیه از زمان یکجا نشینی و توسعه روستا و پیدایش شهر میباشد اما به دلیل جنگ‌ها و هجوم اقوام وحشی و خارجی به سرزمین ماد سفلی، اسناد و نوشته‌ها و آثاری که به طور وضوح مبین زندگی و تمدن آن دوران در استان باشد از بین رفته‌است، به عنوان مثال:
از خط نوشته دوران ماد، درداخل‌ایران چیز زیادی باقی نمانده، تنها سند مهم زبان تاتی است که از شاخه‌های زبان مادی بوده و اکنون در بخشهایی از استان مرکزی (منطقه وفس) در کمیجان با آن زبان سخن می‌گویند.
تمام سنگ نوشته‌ها و الواح مکشوفه مربوط به دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی است و آنها توجهی به آثار و تمدن قوم ماد نداشتند.
یورشهای مداوم ۴۶ ساله قومآشور به سرزمین ماد که سبب ویرانی شهرها و شهرکها شد. بسیاری از تپه‌های تاریخی به احتمال قوی بازمانده آن دوران هستند.
هجوم بیست و پنج ساله سکاها به ماد سفلی و ویرانی شهرها و شهرکها.
ویرانگری‌های اسکندر مقدونی در قسمتی از غرب ایران و ناحیهٔ ماد و نابودی کلیه نوشته‌های تاریخی و فرهنگی و اجتماعی به زبان مادی.
دگرگونی و تغییر خط و الفبا از پارسی باستان به هخامنشی و سپس به پهلوی اشکانی و پهلوی ساسانی.
حمله اعراب به ایران و سپس تهاجم ترکان و مغولان که موجب شد تمامی کتابهای مذهبی، علمی، تاریخی و فرهنگی سوزانده شود یا درون رودخانه ریخته شود.
هخامنشیان
در دوران هخامنشیان سرزمین‌ایران بنا به نوشتهٔ هرودت بیست ساتراپ تقسیم می‌شده‌است، که ماد سفلی (از ری تا همدان) جزء ساتراپ دهم بوده‌است. فهرست بیست گانه ساتراپ‌های ایران با توجه به تاریخ هرودت و سنگ نبشته‌هایبیستون کشف شده‌است. استان مرکزی در روزگار هخامنشیان بخشی از ایالت مادها (ساتراپ دهم) و قسمتهایی از جنوب آن بخشی از سرزمین الیمائیس بشمار می‌رفته‌است. این استان در شمار کوست خوربران (یعنی جایی که خورشید از آنجا می‌رود) بوده‌است.
ساتراپ دهم که استان مرکزی کنونی بیشترین مساحت و مهمترین بخش آن را تشکیل می‌داده‌است، اهمیت این ناحیه را در زمان قبل از اسلام معلوم می‌نماید و از طرف دیگر هر گونه تصمیم گیری و فرمان‌های حکومتی، نوع معیشت، تخصص‌ها، حوزه‌های فرهنگی و اقتصادی و رشد و توسعه از هر نظر در ساختار تمدن آریایی آن زمان مشمول ساتراپ دهم نیز می‌شده‌است.
جغرافیا
جغرافیای طبیعی
آب و هوا
آب و هوای استان به علت وجود کوههای مرتفع، مجاورت با حاشیه مرکزی ایران، همجواری با بخشی از منطقه حوض سلطان، کویر میقان و حوزه آبریز دریاچه نمک و همچنین قرار گرفتن در محل تلاقی دو رشته کوه البرز و زاگرس، دارای آب و هوایی متنوع است. همچنین جهت و جریان وزش بادهای غربی ـ مدیترانه‌ای و اقیانوس اطلس، توده‌های هوای فشار زیاد اقیانوس هند و جریانهای سرد آسیای مرکزی شرایط اقلیمی استان را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. مهمترین انواع آب و هوای استان عبارتند از: آب و هوای نیمه بیابانی در مناطقی چون ساوه و زرندیه، آب و هوای معتدل کوهستانی همراه با زمستان سرد و تابستان معتدل، در شهرستان‌هایی مانند اراک، خمین، تفرش و محلات. آب و هوای سرد کوهستانی با زمستانی سرد و برفی و تابستانی خنک در محدوده‌های جغرافیایی شهرستان شازند.
دشت‌ها و بیابان‌ها
استان مرکزی در دوره کواترنری مرطوب بوده و بارش‌های آن روزگار که باعث شسته شدن رسوبات از کوه‌ها و انباشت آنها در بخشهای پست شده دشت‌های حاصلخیزی چون دشت فراهان، دشت شازند، دشت ساوه و دشت زرند را به وجود آورده‌است. پست‌ترین نقطه استان دشت مسیله با ۹۵۰ متر بلندا از سطح دریاست.
کویر
کویر میقان در نزدیکی شهر داوودآباد
دریاچه‌ها و تالابها
تالاب میقان در شمال شرقی اراک
دریاچه میقان
این دریاچه در شمال شرقی اراک و در دشت فراهان قرار دارد، مساحت اش بسته به میزان بارندگی از صد تا صد و ده کیلومتر مربع تغییر می یابد. آب این دریاچه شور است. از نظر اقلیم زمستان های معتدلی دارد و همین سبب شده تا در پاییز و اوایل زمستان زیستگاه پرندگان و به ویژه پرندگان مهاجر باشد.
دریاچه خورهه
این دریاچه دائمی از یکی از معدود دریاچه های معدنی استان مرکزی است. خودجوش است و حاوی ترکیبات گوگردی، غیر از آن به سبب جایگاه تاریخی اش مورد اهمیت است. همچنین از لحاظ علم پزشکی نیز مورد توجه است.
دریاچه قاسم آباد
دریاچه ای طبیعی است در غرب خنداب، در منطقه ای کوهستانی بین روستاهای اوچ تپه و قاسم آباد. میزان آب اش بسته بارندگی متغیر است به گونه ای که در سال های خشک سالی گاهی خشک می شود و در سال های بارندگی قابل قایقرانی است. وسعت اش بین دو تا سه کیلومتر متغییر است و در پاییز و ابتدای زمستان محل تجمع پرندگان مهاجر است.
کوها
۷۵% از مساحت استان را ناهواری‌ها تشکیل داده‌است. کوههای استان مرکزی که در دوره ترشیاری شکل گرفته‌اند از شمال غربی به جنوب شرقی کشیده شده‌اند. کوههای استان مرکزی دو گروه هستند یکی کوههای مرکزی در شهرستانهای کمیجان، تفرش و قسمتهایی از ساوه و دیگری کوههای زاگرس در جنوب استان و در شهرهای شازند و خمین. کوههای راسوند در جنوب شازند و سفیدخانی در جنوب اراک از مهمترین کوههای استان هستند و قله شهباز با ۳۳۸۸ بلندی، در کوههای راسوند بلندترین کوه استان محسوب میشود.
رودخانه‌ها
در حال حاضر میزان آب بدست امده از رودخانه‌ها، قنات‌ها و چشمه‌ها در استان حدود۲/۴ میلیارد متر مکعب است که تنها ۵۰ درصد از این حجم به مصرف کشاورزی می‌رسد.
چشمه‌ها
چشمه‌های موجود در استان همانند: چشمهٔ عمارت، چشمهٔ عباس آباد، چشمهٔ پنجعلی، چشمهٔ اسکان، چشمهٔ انجدان، چشمهٔ محلات، چشمهٔ سنگستان و چشمهٔ بالقلو نقش مهمی در تأمین آب مصرفی استان دارد.
جغرافیای سیاسی
تقسیمات کشوری
در سال ۱۳۱۶ کشور ایران به ۲۷ قسمت تقسیم گردید که شهرهای ساوه، زرند، عراق عجم، خمین (کمره)، گلپایگان، خوانسار و محلات از قسمت‌ها اصلی این تقسیم‌بندی بودند، در همان سال براساس قانون کشور به ۱۰ استان و ۴۹ شهرستان تقسیم گردید که استان‌ها برحسب شماره نامگذاری گردیدند که استان مرکزی امروزی در استان یکم قرار داشت.
در تغییر دیگری که در قانون تقسیمات کشوری در سال ۱۳۳۹ اتفاق افتاد، استان‌ها به جای نام به اسامی اصلی و تاریخی خود نامیده شدند و براساس این قانون کشور به ۱۴ استان، ۶ فرمانداری کل، ۱۳۹ فرمانداری، ۴۹ بخش‌داری تقسیم گردید که بخش اعظم استان مرکزی فعلی در استان مرکزی آن زمان به مرکزیت شهر تهران قرار گرفت، براساس قانون مورخه ۸/۱۲/۱۳۵۶ استان مرکزی به دو استان تهران به مرکزیت شهر تهران و استان مرکزی به مرکزیت اراک تبدیل شد، که شهرهای تابعه استان مرکزی به این شرح بودند: اراک، ساوه، قم، خمین، تفرش، کاشان
براساس تصویب‌نامه سال ۱۳۵۷ شهر کاشان از استان مرکزی جدا به استان اصفهان افزوده شد، براساس قوانین سال‌های ۱۳۵۸ و ۱۳۵۹ شهرهای سربند و دلیجان به استان مرکزی اضافه و در سال ۱۳۶۵ شهرستان قم از استان مرکزی جدا و به استان تهران الحاق و در سال ۱۳۷۵ مستقلا به استان تبدیل گردید.
میدان شهرداری کمیجان
پوشش گیاهی و جانوری
پوشش گیاهی
جنگل‌ها
استان مرکزی از جمله استان‌هایی است که از نظر پوشش جنگلهای طبیعی بسیار فقیر است. سرانه جنگل در این استان شانزده برابر از سرانه آن در ایران پایین‌تر است. برخی بخش‌ها مانند ساوه و شازند و تفرش تاج پوشش ۵ تا ۱۰ درصد هستند و برخی دیگر از بخش‌ها مانند دلیجان، محلات، خمین، اراک، کمیجان و زرندیه دارای تاج پوشش ۱ تا ۵ درصد هستند. از جمله جنگلهای موجود در استان میتوان به پارک‌های جنگلی و جنگلهای دست کاشت (۸۳۹٫۵ هکتار)اشاره کرد. مساحت جنگلهای طبیعی استان مرکزی ۱۵۱۲۷/۵۴۷۱ هکتار است. سرانه جنگل (جنگلهای طبیعی و دست کاشت) نزدیک به ۱۲۸ مترمربع است. در استان چهار ذخیره گاه جنگلی وجود دارد که شامل ذخیره گاه بلوط و سماق در شهرستان شازند با وسعت ۲۱۰ و ۷۵ هکتار و بنه در شهرستان تفرش با وسعت ۲۰ هکتار و خونیار واقع در شهرستان ساوه به مساحت ۲۰۰۰ هکتار است.
مراتع
مراتع استان که عمدتا گیاهان بوته‌ای هستند به دلیل آب و هوای مختلف دارای تنوع زیادی هستند و در مجموع ۶۶% کل استان را پوشش می‌دهند.
گونه‌های جانوری
حدود ۳۳۵ گونهٔ جانوری شامل: ۵۳ گونه پستاندار، ۲۰۵ گونه پرنده، ۵۴ گونه خزنده، ۴ گونه دوزیست و ۱۹ گونه ماهی در این استان موجود هستند. نماد محیط زیست طبیعی این استان پازن میباشد که در استان به تگه نیز مشهور است.جانورانی مانند آهو، کل و بز، قوچ، میش، شغال، روباه، گرگ، خوک، خرگوش، تشی، خرس قهوه‌ای، پلنگ، گربه پالاس، کاراکال، سمور، لاک پشت، کبک، تیهو، کوکر، باقرقره و پرندگان مهاجر درنا، آنقوت، غاز و مرغابی چنگر در مناطق کوهستانی و استپی حفاظت شده استان زندگی میکنند.
مناطق حفاظت شده
منطقه حفاظت شده هفتادقله
این منطقه کوهستانی مساحتی برابر ۸۲۱۲۵ هکتار دارد، و بین شهرستانهای اراک، محلات و خمین قرار دارد. این منطقه از سال ۱۳۵۳ تحت کنترل سازمان حفاظت محیط زیست درآمده‌است. این منطقه نمونه بارز یک اکوسیستم کوهستانی است به خاطر ارزش‌های زیستگاهی اش از زمانهای قدیم به عنوان یکی از بهترین شکارگاه‌های کشور به حساب می‌آمده، وجود بیش از هفتاد کتیبه که قدیمی ترینشان به چهارصد سال پیش متعلق است نشانه‌ای بر این مدعا است. در این منطقه بیش از دویست گونه گیاهی وجود دارد و حیات وحش آن عبارت است از: قوچ و میش، کل و بز، آهو، پلنگ، گراز و گونه‌های مختلف پرندگان از جمله غاز خاکستری، اردک، لک لک سفید، بلدرچین، هوبره، فاخته و….
مناطق حفاظت شده چرا و وفس
این مناطق کوهستانی است و پوشش گیاهی بین بیست و پنج تا شصت درصد و همچنین آب فراوان دارد. کوه های کوچک زار، خشکه، وحش و لجور در این مناطق قرار دارند و حیات وحش آن عبارت اند از: قوچ و میش، آهو، گرگ، روباه، خرگوش، کبک، تیهو، باقرقره، فاخته و … .
منطقه حفاظت شده سربند
این منطقه بیشتر از تپه ماهورها تشکیل یافته، زمستان های سرد و تابستان های معتدل دارد و حیات وحش آن را قوچ و میش و به ویژه کبک تشکیل می دهند. دره مالمیر و باغ سماق لو که از مناطق زیبای استان به شمار می روند در این منطقه واقع اند.
محصولات کشاورزی
چشم‌اندازی از گلخانه‌های شهر محلات
انار پوست سیاه ساوه
پرورش گل در شهر محلات
به طور کلی ۱۹ درصد از مساحت استان مرکزی اراضی کشاورزی و ۵۷ درصد مرتع و بقیه غیر مزروعی (شهرها، جاده‌ها، دریاچه و…)است. محصولات کشاورزی استان شامل گندم،جو، آفتابگردان،حبوبات،پنبه،چغندرقند،گوجه فرنگی،پیاز،انگور،خشکبار،سبزیجات،انار، طالبی،هلو،پسته،بادام و گردو میباشد.
از مهمترین قابلیت‌های کشاورزی در استان مرکزی میتوان به تولید گل و گیاه اشاره کرد. سطح زیر کشت گل و گیاهان زینتی در این استان هزار و ۹۱ هکتار است که از این میزان ۳۷۱ هکتار به صورت گلخانه و بقیه در فضای باز است. شهرستان محلات در این استان که به عنوان قطب تولید گل و گیاهان زینتی کشور مطرح است، بیشترین سطح زیر کشت گل و گیاه را به خود اختصاص داده‌است. ایستگاه ملی تحقیقات گل و گیاهان کشور در شهرستان محلات قرار دارد که هدایت فنی و علمی و پشتیبانی مالی تحقیقات گل کشور در ۷ سایت، لاهیجان، تنکابن، ورامین، کرج، جیرفت، دزفول و اصفهان بر عهده این ایستگاه میباشد.
از دیگر محصولات کشاورزی استان تولید لوبیا است که بیش از ۹۰% آن در شهرستان خمین کاشت میشود. به همین سبب استان مرکزی به عنوان یکی از قطب‌های تولید لوبیا در کشور مطرح بوده و ایستگاه ملی تحقیقات لوبیای کشور در این استان و در شهرستان خمین قرار دارد.
انار از دیگر محصولات کشاورزی استان است که در شهرستان ساوه تولید میشود. شهرستان ساوه بهترین نوع انار در کشور را تولید می‌کند و محصول آن شهرتی جهانی دارد، به صورتی که در دنیا به یک برند معتبر تبدیل شده‌است. سالانه ۷۸۰ نووع انار در ساوه تولید میشود تولید پسته ارگانیک از دیگر محصولات کشاورزی استان است که در شهرستان زرندیه کاشت میشود. استان مرکزی مقام ششم تولید پسته کشور را داراست و بزرگترین باغ تولید پسته ارگانیک کشور در این استان قرار دارد.
مردم
جمعیت
جمعیت استان طبق آخرین سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۸۵ بالغ بر ۱۳۲۶۸۲۶ بوده‌است که از این تعداد ۱۰۱۵۳۷۵ باسواد بوده‌اند.
عشایر
جمعیت عشایر استان مرکزی در سرشماری عشایر کوچنده در سال ۱۳۸۷
ایل استان‌ها خانوار جمعیت به نفر شهرستان محل اقامت در استان مرکزی
ایل ذلکی مرکزی – خوزستان – لرستان ۵۱ ۳۳۹ خمین
ایل شاهسون بغدادی مرکزی – قم – قزوین – تهران – همدان ۳۹۱ ۲۰۹۱ ساوه – زرندیه
ایل مغان مرکزی – تهران ۱۴۰ ۶۲۷ ساوه – زرندیه
ایل کرد همدان مرکزی – همدان – قم ۱۵۲ ۸۸۲ ساوه
طایفه مستقل کله کوهی مرکزی – قم – قزوین – تهران ۱۳۰ ۷۲۲ زرندیه
مجموع ۸۶۴ ۴۶۶۱
زبان
زبان رایج مردم استان مرکزی فارسی است.در برخی مناطق مانند دهستان رودبار تفرش و قسمتی از روستاهای شهرستانهای فراهان، خنداب، کمیجان، شازند، اراک، ساوه و زرندیه به زبان ترکی محلی نیز سخن می‌گویند.در دلیجان و محلات مردم به زبان راجی حرف می‌زنند که ریشه در زبان مادی دارد. تاتی در روستاهای وفس، فرک، گورچان و چهره‌قان شهرستان کمیجان صحبت میشود.در بخش گسترده‌ای از مناطق غربی و جنوبی استان، در مرز لرستان، لکی و لری نیز گویشور دارد که دامنه آن تا خمین و اراک نیز کشیده شده‌است. ترکی خلجی که در خلجستان قم بیشتر گویشور دارد، در روستاهای آشتیان و تفرش نیز گویشورانی دارد. در پاره‌ای از روستاهای شازند، خرقان و ساوه که ارمنی نشین‌اند و نیز در بخشی از شهر اراک که تا چند دههٔ قبل ارمنی نشین بود، زبان ارمنی نیز صحبت میشود.
اقوام
نظرسنجی سال ۱۳۸۹
طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه گیری شد در استان مرکزی به قرار زیر بود: ۷۲٫۳ فارس (۶۸٫۷% مرد، ۷۵٫۵% زن)، ۲۰٫۸ ترک (۲۲٫۷% مرد، ۲۰٫۵% زن)، ۱٫۳% کرد (۲% مرد، ۰٫۷% زن)، ۰٫۷ عرب (۰٫۷% مرد، ۰٫۷% زن)، ۱٫۶ لُر (۲% مرد، ۰٫۷% زن)، ۰٫۷ شمالی شامل گیلک، مازنی، تالشی و ترکمن (۰٫۷% مرد، ۰٫۷% زن)، ۱٫۳ سایر و ۱٫۳ بدون جواب بودند.
ادیان
قبل از ورود اسلام به ایران اهالی این منطقه پیرو دین زرتشتی بودند و وجود آتشکده‌های گوناگون مانند آتشکوه وره در آشتیان و آتشکده خورهه در محلات و آتشکده برزو در راهجرد آتشکدهٔ فردقان در کمیجان شاهد این مدعاست.
هم اکنون اهالی استان مرکزی اکثرا مسلمان و شیعه هستند و مسیحیان ارمنی و زرتشتیان و عده‌ای کم از کلیمیان از اقلیتهای مذهبی این استان هستند.
مفاخر و مشاهیر
استان مرکزی از جمله استانهای نخبه پرور کشور است. تعداد مفاخر کشور بیش از ۴۵۰۰ نفر هستند که یک چهارم (۱۱۰۰ نفر) مربوط به استان مرکزی است و این امر نشانگر اهمیت خطه این استان در فرهیخته پروری است از این رو به این استان لقب بهشت مفاخر.سرزمین آفتاب و پایتخت مفاخر و مشاهیر را داده‌اند. از جمله مشاهیر و مفاخر این استان میتوان به مواد زیر اشاره کرد:امام خمینی بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، پروفسور حسابی، امیر کبیر، عباس اقبال آشتیانی نویسنده، میرزا حسن آشتیانی علمای دینی، سلمان ساوجی ادیب و شاعر، ادیب الممالک فراهانی ادیب و شاعر، میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی از مردان سیاست، فخرالدین عراقی، آیت الله اراکی، ملا احمد نراقی، ملا مهدی نراقی، آیت الله حاج آقا محسن عراقی، آیت الله آقا نورالدین حسینی، محمد مصدق، فروغ فرخزاد، پروین اعتصامی، ابوعبدالله آبی، محمد رضا آشتیانی، میرزا سید علی اکبر تفرشی، میرفیض الله تفرشی، میر مصطفی حسینی تفرشی، حویزی، ابوالقاسم دانش آشتیانی، محمد رضا درودیان، هادی دلیجانی، شیخ محمد راستین، کربلایی کاظم ساروقی، آخوند حاج ملا فتحعلی سلطان آبادی، شیخ علی نخستین، ملا ابوطالب، ملا محمد علی محلاتی، میرزا فضل الله نصیر الاسلامی، سید عبد المجید وفسی، هاشمی سنجانی، سعدالملک آبی، محمود آستانه، ارفیع آستانه ایی، آقا علی آشتیانی، میرزا موسی وزیرلشکر آشتیانی، احمد قوام، قوام الدوله، محیط فراهانی، میرزا یوسف مستوفی الممالک، مشیر الدوله، حسن ملکی، علی منصور، وثوق الدوله، میرزا حسن خان وزیر نظام (برادر امیر کبیر)، محمد استعلامی، محمد حسابی، مصطفی چمران، ابراهیم دهگان، مرتضی ذبیحی، حبیب الله ذوالفنون، محمد رضا محتاط، میر اسماعیل میرفخرایی، دکتر مؤسس نیسانیان، محمد قریب ابن ساوجی، بیدل آشتیانی، هوشنگ ترابی، بهاءالدین ساوجی، سلمان ساوجی، ابوالحسن فراهانی، میرزا محمد حسن فراهانی (وفا)، محمد علی مردانی، ابوالحسن ملک، سید علی نجفی زاده، نظامی گنجوی، اویس وفی، عبدالرحمن بین عیسی همدانی، نصیراهمدانی، محمد آستانه، علی اکبر امینی، کاظم ایرجی، اسماعیل تفرشی، ابوالفضل جلیلی، صابر رهبر، علی حاتمی، فرهاد رستم پور، غلامرضا رمضانی، ابوالفضل جلیلی، آقا علی اکبرخان فراهانی، بهزاد فراهانی، آقا غلامحسین فراهانی، محمود فرهمند، واروژ کریم مسیحی، حسن مجللی(تعزیه خوان)، بهروز مبصری، رضا موسوی زاده، حاتم عسگری، فتحعلی واشقانی، احمد بورقانی فراهانی، ذبیح بهروز، ابوتراب حلبی، محمد خرمشاهی، محمد باقر صدرا، سعید قاضی سعیدی، محمد کوهپایه‌ای، مرتضی هزاوه‌ای، باقر موسوی، مصطفی‌قلی بیات (صمصام الملک)، ابوالقاسم سحاب، احمد پارسا، یوسف اعتصامی، پروین اعتصامی، بقایی تفرشی، (ابوالبقا) ثنایی فراهانی، سید جلال‌الدین آشتیانی، شیخ طبرسی، عبدالعظیم قریب، عبدالکریم قریب، عبدالله دوامی، علی اکبر شهنازی، محمد قریب.
پروفسور محمود حسابی
آیت الله اراکی
میرزا محمدتقی خان فراهانی(امیرکبیر)
اقتصاد
استان مرکزی از جمله استانهای صنعتی کشور است و بخشهای خدمات، صنعت و کشاورزی به ترتیب اهمیت اساس اقتصاد استان را تشکیل می‌دهند. با توجه به وجود بیش از ۲۷۰۰ واحد تولیدی و صنعتی در استان مرکزی، بهره مندی از صنایع مادر و حلقه‌های واسط کلیدی در تولید کشور، سرمایه گذاری در طرح‌های صنعتی استان بالا بوده به طوری که این استان همراه در رتبه ممتازترین استان‌ها در جذب سرمایه گذاری صنعتی را داراست.
از مزیت‌های سرمایه گذاری در بخش صنعت استان میتوان به نزدیک بودن به پایتخت، وجود ظرفیتهای مکانی مناسب به لحاظ وجود شهرکهای صنعتی در استان، برخورداری از موقعیت خاص جغرافیائی و قرارگیری در کریدور حمل و نقل بین المللی، وجود صنایع بزرگ و مادر، تجربه نیم قرن توسعه صنعتی، وجود منابع و ذخایر معدنی نظیر سنگ آهن، سولفات سدیم، انواع سنگ و… ، وجود ظرفیت ایجاد صنایع تبدیلی کشاورزی، وجود نیروی کار متخصص، وجود خوشه صنایع ریلی و انجمنهای تخصصی در استان، قرارگیری در مسیر خطوط اصلی انتقال و تامین انرژی و پائین بودن نسبی خطر زلزله در استان اشاره کرد.
از جمله صنایع مهم این استان میتوان به شرکت ماشین‌سازی اراک، کارخانه آذراب اراک، کارخانه ماشین‌های راه سازی، معدنی و کشاورزی هپکو، کارخانه کابل سازی، کارخانه آلومینیم سازی، کارخانه واگن پارس، کارخانه آلومرول، کارخانه نورد آلومنیوم، کارخانه کمباین سازی ایران، پتروشیمی اراک، شهرک پالایشگاه اراک، شهرک مواد شیمیایی شازند اراک، کارخانه استخراج سولفات سدیم دریاچه میقان اراک، کارخانه ماشین‌های بتون ساز، صنایع لبنی اراک صلی، لبنیات کالبر، کارخانه قند سازی، شهرک صنعتی اراک۱، شهرک صنعتی ایبک آباد اراک۲، شهرک صنعتی خیر آباد اراک۳، صنایع دستی، و شهرک صنعتی کاوه اشاره کرد.
پتروشیمی و پالایشگاه
پالایشگاه نفت امام خمینی یکی از پالایشگاه‌های ایران است که در شهرستان شازند واقع شده‌است. این پالایشگاه از شرکتهای فرعی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران میباشد و به عنوان بزرگترین پالایشگاه تک واحدی ایران در سال ۱۳۷۲ با ظرفیت اسمی ۱۵۰ هزار بشکه در روز راه اندازی گردید، همچنین نخستین پالایشگاهی است که کار مطالعه و عملیات اجرای آن بعد ازانقلاب اسلامی و در نخستین سال بعد از جنگ تحمیلی آغاز شد.بزرگترین طرح تولید بنزین کشور در این پالایشگاه در حال بهره برداری است.این طرح پالایشگاه امام خمینی(ره) را به بزرگترین پالایشگاه تولید بنزین در کشور تبدیل می‌کند.
پتروشیمی شازند یکی از بزرگترین تولید کننده محصولات پلیمری، مواد شیمیایی واز طرح‌های زیر بنایی کشور است که در سال ۱۳۶۳ به تصویب رسید و فاز اول آن در سال ۱۳۷۲ مورد بهره برداری قرار گرفت.این مجتمع در جوار پالایشگاه نفت امام خمینی واقع در شهرستان شازند و در کیلومتر ۲۲ جاده اراک – بروجرد و در زمینی به مساحت ۵۳۲ هکتار احداث گردیده‌است.
بورس
استان مرکزی دارای بورس منطقه‌ای در شهر اراک است که به عنوان بیست و دومین بورس منطقه‌ای کشور در سال ۱۳۸۵ افتتاح گردید. تالار بورس استان مرکزی اولین تالار بورس خصوصی کشور است که کارگزاری آن توسط شرکت کارگزاری بانک پاسارگاد انجام میشود.
مناطق ویژه اقتصادی
اولین منطقه ویژه اقتصادی استان با ارتقاء شهرصنعتی کاوه به منطقه ویژه اقتصادی کاوه ایجاد گردید. هدف ایجاد این منطقه ویژه گسترش صادرات غیر نفتی از استان اعلام شده‌است. موقعیت ویژه ترانزیتی، زمینی، ریلی و هوایی، نزدیکی به پایتخت، همجواری با فرودگاه بین‌المللی امام خمینی، وسعت سرزمینی مناسب، وجود زیر ساختهای مطلوب و استاندارد برای توسعه آتی منطقه، افزایش منابع آبی مورد نیاز، وجود شبکه آبرسانی و شبکه جمع آوری فاضلاب شهری، وجود شبکه گاز شهری، مخابرات، تصفیه خانه صنعتی، فضای سبز مناسب با استاندارد زیست محیطی از جمله ویژگی‌های این منطقه‌است.
فرودگاه
بر اساس اسناد موجود، قدیمی ترین فرودگاه در استان مرکزی فرودگاه شهر دلیجان میباشد که تا ۶۰ سال پیش فعال بوده است. در آن سال‌ها از این فرودگاه برای حمل مسافر و تجهیزات جنگی در جنگ جهانی دوم استفاده می‌شد. در سال ۱۳۱۷ فرودگاه اراک ساخته شد.پس از پیروزی انقلاب روند ساخت فرودگاه جدید اراک آغاز شد و در سال ۱۳۷۶ به بهره برداری رسید. هم اکنون تنها فرودگاه موجود در استان مرکزی فرودگاه اراک است که در حال حاضر به دلیل اجرای عملیات مقاوم سازی و تطویل باند برای پذیرش هواپیماهای پهن پیکر و تجهیز به سیستم روشنایی در شب به حالت تعطیل در آمده است.
مطبوعات
از جمله نشریات استان، میتوان به دو هفته‌نامه پیام اندیشه اشاره نمود.
جاذبه‌های گردشگری
بازار اراک
نمایی از مسجد جامع ساوه
شهرستان کمیجان: غار قلعه جوق (چهرقان) و غار وفس امامزاده محمد عابد تپه باستانی چهل گزی و دمیرقیه و روستای هدف گردشگری وفس
شهرستان آشتیان: قلعه تاریخی مستوفی الممالک، دفترخانه تاریخی معتمدالایاله
شهر اراک: مدرسه و مسجد سپهدار، روستای تاریخی هزاوه (زادگاه امیرکبیر)، حمام تاریخی و موزه چهارفصل، بازار اراک، چشمه چپقلی، مقبره شاه قلندر انجدان و…
شهرستان تفرش: آرامگاه پروفسور حسابی، امامزاده در بی بی، مقبره ابوالعلی، مسجد جامع شش ناو، چشمه‌های آب معدنی گراو، آب انبار بلور، تکیه زاغرم تفرش و…
شهرستان خمین: منزل امام خمینی، قلعه سالار محتشم، امامزاده ابوطالب، مسجد جامع خمین حمام تارغایخی روستای لکان و بوستان کوه بوجه و…
شهرستان ساوه: مناره و مسجد جامع ساوه ٫ قلعه دختر (ساوه)، پل سرخده، کاروانسرای باغ شیخ، تپه تاریخی آوه، قاعه الویر، امامزاده سید اسحاق
شهرستان محلات: سرستون‌های آتشکده خورهه، غار آزادخان، چشمه وزوان، مسجد جامع محلات، امامزاده ابوالفضل، مجتمع آب گرم محلات و مراکز تهیه گل و گیاه.
شهرستان دلیجان: غار چال نخجیر، کاروانسرا و پل شاه عباسی (دوهک)، سد پانزده خرداد، مجموعه تاریخی نراق، امامزاده یحیی نراق و…
شهرستان زرندیه: یخچال مهدی آباد، مسجد اعظم چلسبان، آبشار چناقچی علیا، امامزاده منصور ابن موسی بن جعفر، مقبره اشموعیل نبی، امامزادگان اهلعلی و سهلعلی (سید باوقار)، کبوترخانه خورآباد، کلیسای حضرت مریم چناقچی و…
شهرستان شازند: چشمه بلاغ حک، سراب عمارت
شهرستان فراهان: دارای تکیه تاریخی و امزاده احمد ابن علی
صنایع دستی و سوغات
فرش، قالی و قالیچه صنایع دستی اصلی استان می‌باشند که در گذشته‌ای نه چندان دور صادرات اصلی استان را تشکیل میداده‌اند.
علاوه بر آن گیوه که نوعی پاپوش دست‌دوز تولید شده از نخ‌های قالی است، از جمله صنایع دستی در خور توجه این استان است که در سنجان و وفس تولید میشود.
